Уладзіслаў Чаржынскі

Уладзіслаў Чаржынскі лац. Uładzislaŭ Čaržynski
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Уладзіслаў Дзяржынскі; Улідзе;
Нарадзіўся	15 траўня 1897(1897-05-15) Каменна Стара[d], Сакольскі павет, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя
Памёр	2 красавіка 1974(1974-04-02) (76 гадоў) Казань, Татарская АССР[d], РСФСР, СССР
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	літаратуразнавец
Гады творчасьці	1922—1930
Мова	расейская мова і беларуская мова
Уладзіслаў Чаржынскі ў Вікісховішчы

Уладзіслаў Вікенцьевіч Чаржынскі (15 траўня 1897, вёска Старакаменная, Сакольскі павет, Гарадзенская губэрня, цяпер Падляскае ваяводзтва, Польшча — 2 красавіка 1974, Казань; псэўданімы: Уладзіслаў Дзяржынскі, Улідзе) — беларускі крытык, літаратуразнавец, перакладчык.

Жыцьцяпіс

Камісія мовы і літаратуры Інбелкульта. 1927, Менск. Зьлева направа сядзяць: Уладзіслаў Чаржынскі, Алесь Гурло, Браніслаў Эпімах-Шыпіла, Якуб Колас, Іван Замоцін, Сьцяпан Некрашэвіч. Стаяць: Мікола Байкоў, Язэп Пушча, Васіль Мачульскі.

Нарадзіўся ў 1897 годзе ў вёсцы Старакаменная Сакольскага павету Гародненскай губэрні, у сям’і селяніна. Бацька меў 5 дзесяцін зямлі, якую ён апрацоўваў сам асабіста пры дапамозе сваёй сямʼі, а матэрыяльную дапамогу атрымліваў ад старэйшага сына, які знаходзіўся на заробках у Амэрыцы. Пачатковую адукацыю Ўладзіслаў атрымаў у пачатковым народным вучылішчы, па заканчэньні каторага паступіў у Гарадзенскую казённую гімназію, уваходзіў у гродзенскі гурток беларускай моладзі. Але вясной 1914 году сябры гуртка хуценька разьехаліся па хатах, каб болей у Горадню не вяртацца. Калі ў 1915 годзе радзіма была акупаваная нямецкімі войскамі сям’я Чаржынскіх апынулася ў мястэчку Крычаў Магілёўскай губэрні. Там на пэўны час яна спыніліся. З Крычава Уладзіслаў дабіраецца да Петраграду, дзе быў залічаны студэнтам у рымска-каталіцкую духоўную сэмінарыю 15 траўня 1915 году. Працаваў Беларускім таварыстве па аказаньні дапамогі пацярпелым ад вайны, якое стварылася ў студзені 1916 году ў Петраградзе.  У 1917 годзе пераехаў у Менск. Скончыў у 1918 годзе 7 клясаў мужчынскай гімназіі Фальковіча й Зубакіна ў Менску. У 1918—1919 гадах працаваў настаўнікам у вячэрняй школе для дарослых, якая была арганізавана ім жа ў вёсках Пасадзец й Крайск Вілейскага павету. Адначасна з гэтым даваў прыватныя лекцыі ў розныя клясы сярэдняе школы. У часе польскай акупацыі — у Беларускай вайсковай камісіі. У 1921 годзе паступіў у Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт на этнолага-лінгвістычнае адзьдзяленьне, якое скончыў у 1925 годзе. У час вучобы ва ўнівэрсытэце працаваў у Беларускім дзяржаўным выдавецтве й выкладаў на рабфаку ўнівэрсытэту. З 1925 працаваў у якасьці навуковага супрацоўніка ў Інстытуце беларускай культуры, а затым у Беларускай Акадэміі навук, у той жа час выкладаў у Беларускім камуністычным унівэрсытэце. Арыштаваны ДПУ БССР 28 чэрвеня 1930 году па справе «Саюза вызваленьня Беларусі». У 1930 годзе быў адміністрацыйна высланы ў Казань, тэрмінам на пяць гадоў. У Казані з 1931 да 1935 гадоў працаваў мэтадыстам у Інстытуце павышэньня кваліфікацыі настаўнікаў і ў пэдагагічным інстытуце. З 1933 году па сумяшчальнасьці працаваў выкладчыкам у Казанскай дзяржаўнай мэдыцынскім інстытуце (да 1936 г.), а затым да 1940 году штатным выкладчыкам. З 1940 году штатную пасаду выкладчыка ў Казанскім дзяржаўным стаматалягічным інстытуце, а ў Казанскім дзяржаўным мэдыцынскім інстытуце па сумяшчальніцтве. Пасля арышту й высылкі адышоў ад літаратурнай дзейнасці. 2 красавіка 1974 гады яго не стала. Пахаваны ён на Арскіх могілках у Казані. Рэабілітаваны 10 чэрвеня 1988 году .

Творчасьць

З 1922 пачаў выступаць з крытычнымі й літаратуразнаўчымі артыкуламі ў беларускім друку. У 1925 супрацоўнік часопіса «Полымя». Дасьледаваў творчасьць Максіма Багдановіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цішкі Гартнага, Міхася Чарота, Яўхіма Карскага й іншых беларускіх літаратараў. Яго творчасьць вылучалася адсутнасьцю характэрных для таго часу вульгарных догмаў, жывасьцю дасьледчыцкай думкі.

Кнігапіс

1922 У. Дзяржынскі. Максім Багдановіч, як стылізатар беларускага верша. // Адраджэньне : часопіс. — 1922. — № 1. — С. 204—218. 1923 Ул. Дзяржынскі. Бѣларусы Е. Ф. Карскага. // Полымя : часопіс. — 1923. — № 2. — С. 112—132. 1924 Улідзе. Кнігапіс. Заходняя Беларусь. Зборнік грамадзкае масьлі, навукі, літаратуры, масатацтва Заходняе Беларусі. Вільня. 1924 г. Беларускае Выдавецкае таварыства. // Полымя : часопіс. — 1924. — № 1 (9). — С. 190—195. Улідзе. Заранкі, зборнік вершаў Я. Журбы. Выданьне Беларускага Каапэрацыйнага Выдавецкага Таварыства «Савецкая Беларусь». Менск, 1924, стр. 100. // Полымя : часопіс. — 1924. — № 2 (10). — С. 220—221. Улідзе. Цішка Гартны. Трэскі на хвалях. Апавяданьні. Стр. 254. Беларускае Каапэрацыйна-Выдавецкае Таварыства «Савецкая Беларусь». Менск, 1924. // Полымя : часопіс. — 1924. — № 4 (12). — С. 173—176. 1925 Ул. Дзяржынскі. Беларуская літаратурная сучаснасьць. (1920—1925гг.) Зарысы і нататкі. // Полымя : часопіс. — 1925. — № 1. — С. 136—167. Ул. Дзяржынскі. Беларуская літаратурная сучаснасьць. (1920—1925гг.) Зарысы і нататкі. // Полымя : часопіс. — 1925. — № 2. — С. 160—187. Улідзе. Кнігапіс. Янка Купала. Безназоўнае. Збор вершаў. Дзяржаўнае В-цтва Беларусі. Менск, 1925 г., стар. 102. // Полымя : часопіс. — 1925. — № 2. — С. 200—201. Улідзе. Кнігапіс. «Сымон Музыка». Паэма Я. Коласа. Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі. Менск, 1925 г., стар. 277; «Урачыстасьць». Зборнік вершаў Ц. Гартнага. Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі. Менск, 1925 г., стар. 101. «Збор твораў» т. 1. Я. Купалы. Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі. Менск, 1925 г., стар. 272. // Полымя : часопіс. — 1925. — № 6. — С. 207—208. 1926 Улідзе. Кнігапіс. А. Александровіч. «Сутарэньне» — Зборнік апавяданьняў. Маладняцкая кніжка № 14. Выданьне ЦБ «Маладняка». Менск, 1925 г. // Маладняк : часопіс. — 1926. — № 1 (10). — С. 110—111. Ул. Дзяржынскі. Выпісы з беларускай літаратуры XIX і XX ст.: (з далучэннем уводных і крытычных артыкулаў, літаратурных тэм, заданняў і пытанняў) : дапаможнік для 7-гадовых школ, тэхнікумаў, профшкол, рабфакаў, саўпартшкол. — Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі, 1926. — С. —. — 656 с. — 5000 ас. Рэцэнзія: Цьвяткоў Кнігапіс. Ул. Дзяржынскі. Выпісы з беларускай літаратуры XIX і XX ст. Дзяржаўнае Вы-тва Беларусі. Менск — 1926. // Асьвета : часопіс. — 1927. — № 3. — С. 137—139. Ул. Дзяржынскі. Да партрэту Я. Коласа ў літаратурнай крытыцы; Праменяцца далі; На павароце. // злажыў Ул. Дзяржынскі Якуб Колас у літаратурнай крытыцы: да дваццацігадовага юбілею яго літаратурнай дзейнасці : зборнік артыкулаў. — Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі, 1926.

Рэцэнзія: П. Жарскі. Бібліографія. Якуб Колас у літаратурнай крытыцы. Да дваццацігадовага юбілею яго літаратурнай дзейнасьці. Злажыў Ул. Дзяржынскі. Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі. Менск, 1926 г. // Чырвоны сейбіт : двухтыднёвы літаратурна-мастацкі дадатак да «Беларускай вёскі». — 1927, 25 лютага. — С. 31, 32. 1927 Аўг. Барычэўскі. Паэтыка літаратурных жанраў / Апрацаваў на ўзорах беларускай літаратуры У. Дзяржынскі. — Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі, 1927. — 167 с. — 3000 ас. Рэцэнзія: П. Жарскі. Бібліяграфія. А. І. Барычэўскі. Паэтыка літаратурных жанраў. Апрацаваў на ўзорах беларускай літаратуры Ўл. Дзяржынскі. Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва. Менск—1927. Цана 1 р. 10 к. ст. 163. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1927, 5 чэрвеня. — № 125 (2017). — С. 3. Улідзе. Кнігапіс. Т. Гушча — Якуб Колас «Углыбі Палесься», аповесьць. Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва. Менск, 1927 г., стар. 201. // Полымя : часопіс. — 1928. — № 1. — С. 195—200. Ул. Дзяржынскі. Янка Купала ў крытыцы нашаніўскіх сучасьнікаў. // Полымя : часопіс. — 1927. — № 8. — С. 136—157. 1928 Ул. Дзяржынскі. Якуб Колас: крытыка-біяграфічным нарыс. // Якуб Колас. (Тарас Гушча). Збор твораў. — Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі, 1928. — Т. 1, вып. 1 : вершы 1904-1922. Ул. Дзяржынскі. З. Жылуновіч — крытык. (Подлуг арт. Ул. Дзяржынскага ў зборніку «Цішка Гартны да 20-ці гадавога юбілею». Выд. 1928 г.) // Асьвета : часопіс. — 1928. — № 8. — С. 135—145. Ул. Дзяржынскі. Дзейнасьць З. Жылуновіча ў абсягу беларускае літаратурнае крытыкі. // Полымя : часопіс. — 1928. — № 9. — С. 168—186. Ул. Дзяржынскі. Да пытаньня аб псыхолёгічным стылі нашаніўскае поэзіі. // Узвышша : часопіс. — 1928. — № 3 (9). — С. 122—139. 1929 Ул. Дзяржынскі. «Нарысы гісторыі беларускай літаратуры» проф. М. М. Піотуховіча. // Узвышша : часопіс. — 1929. — № 5. — С. 67—95. Пераклады Міхаіл Пакроўскі. Нарысы з гісторыі рэвалюцыйнага руху ў Расіі XIX―XX в.в. / пераклад У. Чаржынскага. — Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі. — С. —. — 184 с. — 5000 ас. У. І. Ульянаў. Дзіцячая хвароба «левізны» у камунізьме / пераклад У. Чаржынскага. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 94 с. — (Ленінская бібліятэка). Іосіф Сталін. Аб Леніне і ленінізме: лекцыі, чытаныя ў Свярдлоўскім універсітэце / пераклад У. Чаржынскага. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 95 с. — (Ленінская бібліятэка). — 10 000 ас.

Літаратура

Зоська Верас. Я помню ўсё. Успаміны, лісты. / Укладаньне, падрыхтоўка тэксту, прадмова, камэнтар: Міхась Скобла. Вокладка: Іван Паўлёнак. — Kraków: Zakład graficzny «Colonel» S. A., 2013. — С. 25, 60, 226, 227. — 475 с. — (Гарадзенская бібліятэка). — ISBN 978-83-7893-104-1 Дзяржынскі (сапр. Чаржынскі), Уладзіслаў Вікенцьевіч. / біяграфічныя зьвесткі — І. Э. Багдановіч; бібліяграфія — Я. А. Гарадніцкі // пад рэдакцыяй А. В. Мальдзіса. Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік: у 6 т.. — Менск: Беларуская энцыклапедыя імя ПетрусяБроўкі, 1993. — Т. 2, Верабей-Іваноў. — С. 357—358. — ISBN 5-85700-060-2. Дзяржынскі (сапр. Чаржынскі), Уладзіслаў Вікенцьевіч. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0 — С. 161. Уладзімір Міхнюк. Чаржынскі, Уладзіслаў Вікенцьевіч. / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. // Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі. У 6 т. : энцыкляпэдыя. — Менск: Беларус. Энцыкл., 2003. — Т. 6 Кн. 2: Усвея—Яшын. — С. 139. — ISBN 985-11-0276-8. Сяргей Чыгрын. Жыццё і творчая дзейнасць Уладыслава Чаржынскага. Хто такі Уладыслаў Чаржынскі? // Беларуская Беласточчына : Гісторыка-краязнаўчыя і літаратурныя артыкулы.. — Менск: Кнігазбор, 2008. — С. 5—13.

Сяргей Чыгрын. Жыццё і дзейнасць Уладыслава Чаржынскага. // З беластоцкай зямлі. — Беласток: Праграмная рада тыднёвіка Ніва, 2008. — С. 274—290. — ISBN 978-83-925904-5-3. Сяргей Чыгрын. Уладыслаў Чаржынскі родам з Беласточчыны. // «Ніва» : штотыднёвая газэта. — 2006. — № 20 (2609). — С. 8, 9. Сяргей Чыгрын. Уладыслаў Чаржынскі — крытык і літаратуразнавец. // «Ніва» : штотыднёвая газэта. — 2007. — № 47 (2689). — С. 13, 14. Сяргей Чыгрын. Уладзіслаў Чаржынскі і часопіс "Полымя", 1920-я гады // Полымя : літаратурна-мастацкі і грамадска-палітычны часопіс. — 2022. — № 9. — С. 109—117. Сяргей Чыгрын. Шляхамі Беласточчыны: гісторыка-краязнаўчыя і літаратуразнаўчыя артыкулы. — Менск: Кнігазбор, 2015. — С. 53—58. — 208 с. — 50 ас. — ISBN 978-985-7119-66-0 Янка Купала: энцыклапедыя. Да 135-годдзя з дня нараджэння народнага паэта / рэдкалегія: У. У. Андрыевіч (галоўны рэдактар) і інш. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі. — Т. 1: А — З. — С. 309. — 399 с. — 1500 ас. — ISBN 978-985-11-1042-7